Podziemie niepodległościowe w Polsce

Celem pracy jest omówienie zagadnień związanych z podziemiem niepodległościowym Polski w latach 1944-56. Był to cywilny i zbrojny ruch oporu skierowany przeciwko władzy komunistycznej i dominacji ZSRR – stanowił on kontynuację konspiracji antyniemieckiej i antysowieckiej prowadzonej w latach 1939–44. Omawiane w niniejszej pracy podziemie niepodległościowe jest w konsekwencji nazywane „drugim podziemiem niepodległościowym”. Jego powstanie datuje się na rok 1944, gdyż to właśnie w tym roku komuniści zaczęli aktywnie przejmować władzę w Polsce. Ogólne ramy komunistycznego ustroju społeczno-politycznego Polski wytyczyły pierwsze programy ideowe sformułowane w odezwie PPR „O co walczymy” oraz w Deklaracji KRN z 31 grudnia 1943 r. Kolejnym dokumentem, który legł u podstaw Polski Ludowej, był Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego ogłoszony pod datą 22 lipca 1944 r. i z Chełmem Lubelskim, pierwsze miasto na zachód od linii Curzona wyzwolone w tym dniu, jako miejscem wydania, choć faktycznie ukonstytuował się w Moskwie 20 lipca 1944 r. jako organ wykonawczy KRN.

Autorzy Manifestu zrywali z zasadą legitymizmu władzy, nie licząc się z obowiązującym do sierpnia 1939 r., porządkiem prawnym. Odwoływali się nie do prawa, ale do „woli narodu”, który rzekomo stworzył swą reprezentację w postaci podziemnego parlamentu - Krajową Radę Narodową. Za jedyne legalne źródło władzy ten rewolucyjny w swej istocie dokument uznawał właśnie KRN. Podkreślono także, iż KRN i PKWN działają na podstawie „jedynie obowiązującej” legalnej konstytucji z 17 III 1921 r. Podstawowe założenia tej konstytucji miały obowiązywać aż do zwołania wybranego w wyborach 5-przymiotnikowych Sejmu Ustawodawczego, który miał uchwalić nową konstytucję.

W Manifeście zostały sformułowane ogranizacyjno-prawne zasady tworzenia aparatu państwowego. Opierały się one na koncepcji państwa, w którym podstawowym ogniwem organów państwowych są rady narodowe. Centralną instytucją w tym systemie była Krajowa Rada Narodowa sprawująca swoją władzę przez PKWN oraz wojewódzkie, powiatowe, miejskie i gminne rady narodowe. Tak skonstruowana struktura aparatu państwa odpowiadała zasadzie jedności władzy państwowej.

Przeciwko takiemu ustrojowi wystąpiła większość ugrupowań podziemia niepodległościowego w Polsce, która uznawała jedynie zwierzchność rządu RP na uchodźstwie. Rozpoczęła się zatem kolejna walka w podziemiu – tym razem przeciwko okupantowi komunistycznemu.

Praca składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym z nich przedstawiona została sytuacja polityczna Polski po 1944 roku. Poruszono tu zagadnienia związane z: Manifestem PKWN i jego następstwami, powstaniem Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej w 1945 roku, polsko-radzieckim układem o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy powojennej oraz jego skutki, a także ze stosunkami polsko-radzieckimi w latach 1945-1956. W rozdziale drugim omówiono kwestie dotyczące życia polityczne w Polsce w latach 1944-1956, a mianowicie: gospodarcze uzależnienie Polski od ZSRR, proces ustalenia granic RP, działalność polityczną w PRL oraz tzw. referendum ludowe z 1946 r. i jego konsekwencje. W ostatnim, trzecim rozdziale pracy, zaprezentowane zostały wybrane organizacje konspiracji niepodległościowej z lat 1945-56 – Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”, tajne organizacje młodzieży Lublina i Lubelszczyzny oraz tajne organizacje niepodległościowe działające na Pomorzu Gdańskim.