Opis pracy
Celem pracy jest przedstawienie przebiegu bitwy polsko-rosyjskiej o Smoleńsk, która rozegrała się w latach 1632-1634.
Korzystając z bezkrólewia 1632 r. Rosja, zwana wówczas państwem moskiewskim, uderzyła na Rzeczpospolitą, licząc na odzyskanie ziem utraconych podczas „wielkiej smuty”. Najważniejszym celem wojny miało być zdobycie Smoleńska, największej twierdzy pogranicza mającej kluczowe znaczenie strategiczne na trasie Wilno-Moskwa. Piętnastomiesięczne walki stoczone tu w latach 1632-1634 były decydującym punktem tzw. wojny smoleńskiej. Starcia w innych rejonach rozległego pogranicza polsko-moskiewskiego miały charakter peryferyjny i nie wpłynęły w poważniejszym stopniu na przebieg konfliktu. W toku długotrwałego oblężenia i walk obie strony skierowały pod Smoleńsk ponad 55 000 żołnierzy, a na wzgórza okalające miasto ściągnięto olbrzymie ilości sprzętu artyleryjskiego i inżynieryjnego. Zarówno armia moskiewska, jak i polsko-litewska były zupełnie inne niż te, które walczyły ze sobą w dotychczasowych zmaganiach. Po obu stronach trzonem sił zbrojnych stały się pułki sformowane według najnowszych wzorów zaczerpniętych z Europy Zachodniej. Wodzowie polscy i moskiewscy zastosowali też szwedzkie i holenderskie metody walki, wykorzystując na niespotykaną dotąd skalę fortyfikacje polowe. Z tych to powodów, zarówno armie walczące pod Smoleńskiem, jak i taktyka tam zastosowana budziły podziw już u osób współczesnych .
Mimo olbrzymiego wysiłku militarnego oraz rzeszy doradców cudzoziemskich, armia moskiewska nie zdołała zdobyć Smoleńska, a po przybyciu odsieczy prowadzonej przez Władysława IV została osaczona i musiała kapitulować. Trzy i pół miesiąca później podpisano pokój polanowski, który był jednym z najkorzystniejszych traktatów, jakie zawarła Rzeczpospolita z Moskwą .
W świetle najnowszych badań nie ulega wątpliwości, że wojna smoleńska była odległym frontem wojny trzydziestoletniej, mającym absorbować Rzeczpospolitą w okresie ofensywy szwedzkiej w Rzeszy. Była efektem zabiegów podjętych w Moskwie przez dyplomację szwedzką oraz tendencji odwetowych panujących na Kremlu po rozejmie dywilińskim. Antypolskie intrygi podejmowane przez agentów Unii Protestanckiej objęły w tym czasie także Stambuł i spowodowały wzrost napięcia z Portą Ottomańską, a ostatecznie najazd Abazego Paszy na Ukrainę w 1633 r. W takiej sytuacji zwycięstwo Władysława IV pod Smoleńskiem było nie tylko wspaniałą inauguracją panowania lecz także poważnym sukcesem na arenie międzynarodowej. Skłoniło Turcję do rezygnacji z planów wojennych skierowanych przeciw Rzeczpospolitej i wzmocniło pozycję państwa wobec nadchodzących rokowań ze Szwecją .
Wojna smoleńska budziła jak dotąd o wiele większe zainteresowanie historyków polskich niż rosyjskich, co chyba było spowodowane jej wynikami. Pierwsze całościowe opracowanie poświęcił jej w połowie XIX stulecia E. Kotłubaj, korzystający m.in. z nieznanego dziś diariusza hetmana Krzysztofa Radziwiłła. Kolejni historycy - T. Korzon i W. Lipiński - oparli swe prace na szerszej bazie źródłowej korzystając m.in. ze sztychów W. Hondiusa. Ten ostatni autor poświęcił wojnie cały cykl artykułów, zamykając je na kapitulacji Szeina pod Smoleńskiem. Zostały one wydane w latach trzydziestych XX wieku w specjalistycznym „Przeglądzie Historyczno-Wojskowym”. Po drugiej wojnie światowej tematyka wojny smoleńskiej była przedstawiana w opracowaniach dotyczących historii polskiego oręża.
Źródła dotyczące wojny smoleńskiej 1632-1634 r. są dość bogate. Na pierwszym miejscu należy wymienić miedzioryty Wilhelma Hondiusa przedstawiające plan oblężenia Smoleńska z lat 1632-1634. Artysta sporządził je w 1637 r. na podstawie planów inżyniera królewskiego Jana Pleitnera i relacji sekretarza królewskiego Marcina Opitza. Kilka cennych diariuszy, z relacjami Jana Moskorzewskiego i relacjami agenta elektora brandenburskiego Weinbera na czele, doczekało się publikacji w druku. Jednakże wszystkie znane dotychczas relacje pisane są z pozycji żołnierzy i dowódców walczących poza murami miasta. Nie zachował się żaden diariusz pisany przez obrońcę Smoleńska. Mimo to wiele innych batalii stoczonych w XVII wieku nie doczekało się aż tylu opisów i relacji, co ostatnia zwycięska wojna Rzeczpospolitej szlacheckiej nad Moskwą .
W niniejszej pracy wykorzystano przede wszystkim wspomniane powyżej artykuły W. Lipińskiego, a ponadto Pamiętnik o dziejach w Polsce A.S. Radziwiłła. Pomocne okazały się także opracowania takich autorów, jak: W. Czapliński, L. Podhorodecki oraz H. Wisner. Autorzy ci wydawali monografie poświęcone dynastii Wazów, w tym również osobie króla Władysława IV Wazy. Cenną pozycją okazał się także wydany całkiem niedawno, bo w 2006 roku Diariusz kampanii smoleńskiej Władysława IV 1633-1634 autorstwa M. Nagielskiego.
Praca podzielona została na trzy rozdziały. Pierwszy rozdział pracy dotyczy geneza konfliktu polsko-moskiewskiego i bitwy o Smoleńsk 1632-1634, w rozdziale drugim opisano pierwszy etap bitwy o Smoleńsk, czyli lata 1632-1633, natomiast w rozdziale trzecim przedstawiono drugi etap tej bitwy, a więc odsiecz wojsk Władysława IV Wazy i kapitulację wojsk rosyjskich.